کد مطلب:224251 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:199
تاریخ بنای گنبد سبز
آنچه از حالات شیخ مؤمن مدفون در گنبد سبز را در خاطر دارم می نویسم و شرح مفصل و كامل آن موكول به مراجعه اسناد و مدارك بیشتری است كه بعدا تهیه و تقدیم خواهد شد.
شیخ محمد مؤمن استرابادی كه در گنبد سبز واقع در محله ارك مشهد مدفون است یكی از بزرگان عرفای نیمه دوم قرن دهم هجری است و از معاریف و اجله عهد صفویه می باشد مقبره این بزرگوار در سال 1011 هجری قمری بنا گردیده و تاریخ بنای گنبد سبز بیست سال مقدم بر بنای مقبره و گنبد خواجه ربیع بن خثیم است، تاریخ وقف نامه شیخ محمد مؤمن خادم پسر شیخ محمد قاری كاظمینی 1141 و قبر او در دارالسیاده مباركه است در اینجا نكته ی مهمی را كه متضمن علو مقام و جلالت شان این بزرگوار است معروض می دارم.
مقام شامخ علمی و روحانی شیخ بهاءالدین محمد العاملی معروف به شیخ بهائی رضوان الله علیه بر احدی پوشیده نیست و هر كس به مشهد مقدس مشرف می شود قبر شیخ بهائی را نیز زیارت می نماید.
شیخ بهائی كه یكی از مروجین بزرگ مذهب حقه امامیه و دارای تألیفات بسیار در علوم و فنون مختلفه است در زمان حیات خود از روحانیت و ارشاد دو عارف ربانی بزرگوار
[ صفحه 330]
استفاده نموده است.
یكی عارف كامل بابا ركن الدین كه مدفن او در گورستان تخت فولاد اصفهان واقع شده و مزار معروفی است دیگری عالم ربانی و عارف صمدانی شیخ محمد مؤمن استرآبادی سابق الذكر است كه گنبد سبز بر روی قبر او ساخته شده است، پس واضح گردید كسی كه مانند شیخ بهائی از او استفاده روحانی نموده دارای چه مقام بزرگی است و باید دانست كه شیخ محمد مؤمن استرآبادی غیر از شیخ مؤمن كاظمینی واقف قنات شیخ وتیمچه شال فروشان كه به اظهار بعضی از مطلعین قبر او در دارالسیاده مباركه است می باشد و اساسا این دو نفر معاصر نبوده و هر یك در عصری زندگی می كرده اند.
در موقع احداث خیابان شاهرضا در زمان استانداری پاكروان عده ای بی علاقه به حفظ آثار باستانی ملی و مذهبی در صدد بر آمدند كه مقبره و گنبد شیخ را از بین ببرند و بنا به امر و توصیه مرحوم جنت مكان خلد آشیان حاج شیخ حسنعلی اصفهانی اعلی الله مقامه از خراب كردن بنای باستانی مذكور منصرف شده و قرار شد كه در اطراف مقبره گنبد سبز میدانی به شعاع صد متر اجداث و گنبد را كاملا مرمت كرده و باقی بگذارند.
اكنون شنیده شد شخصی كه خود را از اولاد شیخ مؤمن كاظمینی می داند از تشابه اسمی این دو نفر در بعضی مراجع استفاده نامطلوب نموده و گنبد سبز را مقبره جد خود قلمداد كرده و پس از تصرف گنبد سبز با كمال بی انصافی و بر خلاف مقررات حفظ ابنیه قدیمه شروع به انهدام و خرابی این بنای تاریخی كه یادگار عهد صفویه و از افتخارات ملی این شهر است نموده است.
معلوم نیست این شخص كه مدعی تولیت است با این كه خود را از اولاد شیخ مؤمن می داند چگونه اولاد ناخلفی است كه به مجرد تصرف قبر شیخ اقدام به خرابی آن می نماید.
برای اصلاح صدمات وارده به این بنای مهم كه با تیشه بیداد و جهالت خراب شده از طرف استاندار و اداره فرهنگ خراسان و این بنده از مقامات و مركز تقاضا شده و قریبا نمایندگی اداره باستان شناسی و انجمن آثار ملی برای معاینه وضع خرابی تأسف آور گنبد سبز به مشهد می آیند و تصمیماتی برای ترمیم آن جا اتخاذ خواهند نمود [1] .
از علمای اسلام دانشمندانی بزرگ در مشهد و خراسان تربیت شده و برخی همان جا مدفون گشته اند مانند:
[ صفحه 331]
ابوحامد غزالی طوسی و سایر غزالی ها - ابو عبدالرحمن تمیم طوسی صاحب سند كبیر خواجه نظام الملك طوسی - خواجه نصیرالدین طوسی - حسن بن علی بن اسحق وزیر آل سلجوقی - فردوسی طوسی حكیم شاعر مشهور - اسدی طوسی استاد فردوسی - معشوق طوسی شاعر شهیر - شیخ طوسی صاحب تهذیب و استبصار - شیخ محمد عبد رب آبادی طوسی - ابن حمزه طوسی و هزاران دانشمند دیگر.
ملا محمد باقر بن محمد مؤمن خراسانی سبزواری شاگرد مرحوم شیخ بهائی و استاد مرحوم آقا حسین خونساری و برادر زن او بوده و محقق آقا جمال خونساری همشیره زاده ی این مرد دانشمند بود ملا محمد باقر امام جمعه اصفهان بوده متوفی سال 1090 و كتاب ذخیره در شرح ارشاد علامه و كتاب كفایه از اوست ماده تاریخ فوتش این است:
«شد شریعت بی سر و افتاد از پا اجتهاد» سال 1090
ملا میرزا حسن شیروانی صاحب حاشیه معالم داماد مجلسی متوفی سال 1098 - سید میرزا محمد مهدی بن هدایت الله طاهر شهید كه از احفاد امام جعفر صادق است مشوهر به شهید ثالث متولد سال 1152 متوفی سال 1218 - حاجی میرزا معصوم رضوی ابن میرزا سید محمد رضوی متوفی سال 1232 - ملا سید محمد امام جمعه سبزوار متوفی سال 1198 در هشتاد سالگی - شیخ علی بن محمد حسن بن زین الدین شهید ثانی صاحب حاشیه شرح لمعه و كتاب درالمنثور متولد 1013 متوفی 1103 - عالم ربانی شیخ شمس الدین ابن جمال الدین بهبهانی متوفی 1248 - سید جلیل محمد تقی رضوی شهیر پیر خدائی معاصر شاه سلطان حسین - شیخ عبدالعال بن محقق ثانی شیخ علی بن عبدالعال كركی دائی میرداماد متولد سال 926 متوفی سال 993 - ملا رفیع گیلانی رشتی سال 1160 كه چهل سال در مشهد اقامت داشته - شیخ زین الدین احسائی صاحب كتاب عوالی اللئالی و كتاب مجلسی - در سال 878 - شیخ حسن مشهدی شاگرد صاحب ریاض - سید حسین بن سید محمد صاحب مدارك عاملی جبعی متوفی سال 1069 - حاجی ملا محمد رسم داری معروف به مشگك متوفی سال 997 - حافظ بر سی مدفون در قتلگاه متوفی سال 801 - حاجی ملا اسحق بن ملا اسماعیل تربتی صاحب تعلیقات شرح لمعه متوفی سال 1238 - از محمد حسین بن میرمحمد صالح خاتون آبادی نوه مجلسی متوفی سال 1151 - میرزا علی مشهدی خوشنویس معروف خط نسخ تعلیق - شیخ محمد پیر پالان دوز كه دارای گنبد و بارگاهی است - حاجی شیخ عبدالرحیم مجتهد بروجردی شاگرد
[ صفحه 332]
صاحب جواهر متوفی سال 1300 - حاجی شیخ محمد تقی بجنوردی متوفی سال 1314 كه از اوتاد بوده - حاجی ملا عبدالله كاشی سال 1303 - حاجی شیخ حسینعلی تهرانی متوفی سال 1325 - حاجی شیخ مهدی خالصی كاظمینی متوفی سال 1343 حاجی فاضل حاجی ملا علی متوفی 1342 - حاجی سید عباس شاهرودی سال 1341.
آرامگاه فردوسی در طوس - حكیم عمر خیام در نیشابور شیخ محمد مؤمن استرابادی درخود شهر محله ارك.
و قبور بزرگانی كه در صحن و آستان مقدس و مساجد و مدارس و قتلگاه و مغتسل و غیره و همچنین در قبرستان پائین خیابان است كه اكثر از اوتاد و اقطاب و عرفا و دانشمندان بوده اند چنانچه در كتب تاریخ می نویسند در قبرستانی كه فردوسی مدفون است سه هزار ابوبكر نام دفن شده است [2] .
شیخ محمد مؤمن استرابادی كه در گنبد سبز واقع در محله ارك مشهد مدفون است یكی از بزرگان عرفای نیمه دوم قرن دهم هجری است و از معاریف و اجله عهد صفویه می باشد مقبره این بزرگوار در سال 1011 هجری قمری بنا گردیده و تاریخ بنای گنبد سبز بیست سال مقدم بر بنای مقبره و گنبد خواجه ربیع بن خثیم است، تاریخ وقف نامه شیخ محمد مؤمن خادم پسر شیخ محمد قاری كاظمینی 1141 و قبر او در دارالسیاده مباركه است در اینجا نكته ی مهمی را كه متضمن علو مقام و جلالت شان این بزرگوار است معروض می دارم.
مقام شامخ علمی و روحانی شیخ بهاءالدین محمد العاملی معروف به شیخ بهائی رضوان الله علیه بر احدی پوشیده نیست و هر كس به مشهد مقدس مشرف می شود قبر شیخ بهائی را نیز زیارت می نماید.
شیخ بهائی كه یكی از مروجین بزرگ مذهب حقه امامیه و دارای تألیفات بسیار در علوم و فنون مختلفه است در زمان حیات خود از روحانیت و ارشاد دو عارف ربانی بزرگوار
[ صفحه 330]
استفاده نموده است.
یكی عارف كامل بابا ركن الدین كه مدفن او در گورستان تخت فولاد اصفهان واقع شده و مزار معروفی است دیگری عالم ربانی و عارف صمدانی شیخ محمد مؤمن استرآبادی سابق الذكر است كه گنبد سبز بر روی قبر او ساخته شده است، پس واضح گردید كسی كه مانند شیخ بهائی از او استفاده روحانی نموده دارای چه مقام بزرگی است و باید دانست كه شیخ محمد مؤمن استرآبادی غیر از شیخ مؤمن كاظمینی واقف قنات شیخ وتیمچه شال فروشان كه به اظهار بعضی از مطلعین قبر او در دارالسیاده مباركه است می باشد و اساسا این دو نفر معاصر نبوده و هر یك در عصری زندگی می كرده اند.
در موقع احداث خیابان شاهرضا در زمان استانداری پاكروان عده ای بی علاقه به حفظ آثار باستانی ملی و مذهبی در صدد بر آمدند كه مقبره و گنبد شیخ را از بین ببرند و بنا به امر و توصیه مرحوم جنت مكان خلد آشیان حاج شیخ حسنعلی اصفهانی اعلی الله مقامه از خراب كردن بنای باستانی مذكور منصرف شده و قرار شد كه در اطراف مقبره گنبد سبز میدانی به شعاع صد متر اجداث و گنبد را كاملا مرمت كرده و باقی بگذارند.
اكنون شنیده شد شخصی كه خود را از اولاد شیخ مؤمن كاظمینی می داند از تشابه اسمی این دو نفر در بعضی مراجع استفاده نامطلوب نموده و گنبد سبز را مقبره جد خود قلمداد كرده و پس از تصرف گنبد سبز با كمال بی انصافی و بر خلاف مقررات حفظ ابنیه قدیمه شروع به انهدام و خرابی این بنای تاریخی كه یادگار عهد صفویه و از افتخارات ملی این شهر است نموده است.
معلوم نیست این شخص كه مدعی تولیت است با این كه خود را از اولاد شیخ مؤمن می داند چگونه اولاد ناخلفی است كه به مجرد تصرف قبر شیخ اقدام به خرابی آن می نماید.
برای اصلاح صدمات وارده به این بنای مهم كه با تیشه بیداد و جهالت خراب شده از طرف استاندار و اداره فرهنگ خراسان و این بنده از مقامات و مركز تقاضا شده و قریبا نمایندگی اداره باستان شناسی و انجمن آثار ملی برای معاینه وضع خرابی تأسف آور گنبد سبز به مشهد می آیند و تصمیماتی برای ترمیم آن جا اتخاذ خواهند نمود [1] .
از علمای اسلام دانشمندانی بزرگ در مشهد و خراسان تربیت شده و برخی همان جا مدفون گشته اند مانند:
[ صفحه 331]
ابوحامد غزالی طوسی و سایر غزالی ها - ابو عبدالرحمن تمیم طوسی صاحب سند كبیر خواجه نظام الملك طوسی - خواجه نصیرالدین طوسی - حسن بن علی بن اسحق وزیر آل سلجوقی - فردوسی طوسی حكیم شاعر مشهور - اسدی طوسی استاد فردوسی - معشوق طوسی شاعر شهیر - شیخ طوسی صاحب تهذیب و استبصار - شیخ محمد عبد رب آبادی طوسی - ابن حمزه طوسی و هزاران دانشمند دیگر.
ملا محمد باقر بن محمد مؤمن خراسانی سبزواری شاگرد مرحوم شیخ بهائی و استاد مرحوم آقا حسین خونساری و برادر زن او بوده و محقق آقا جمال خونساری همشیره زاده ی این مرد دانشمند بود ملا محمد باقر امام جمعه اصفهان بوده متوفی سال 1090 و كتاب ذخیره در شرح ارشاد علامه و كتاب كفایه از اوست ماده تاریخ فوتش این است:
«شد شریعت بی سر و افتاد از پا اجتهاد» سال 1090
ملا میرزا حسن شیروانی صاحب حاشیه معالم داماد مجلسی متوفی سال 1098 - سید میرزا محمد مهدی بن هدایت الله طاهر شهید كه از احفاد امام جعفر صادق است مشوهر به شهید ثالث متولد سال 1152 متوفی سال 1218 - حاجی میرزا معصوم رضوی ابن میرزا سید محمد رضوی متوفی سال 1232 - ملا سید محمد امام جمعه سبزوار متوفی سال 1198 در هشتاد سالگی - شیخ علی بن محمد حسن بن زین الدین شهید ثانی صاحب حاشیه شرح لمعه و كتاب درالمنثور متولد 1013 متوفی 1103 - عالم ربانی شیخ شمس الدین ابن جمال الدین بهبهانی متوفی 1248 - سید جلیل محمد تقی رضوی شهیر پیر خدائی معاصر شاه سلطان حسین - شیخ عبدالعال بن محقق ثانی شیخ علی بن عبدالعال كركی دائی میرداماد متولد سال 926 متوفی سال 993 - ملا رفیع گیلانی رشتی سال 1160 كه چهل سال در مشهد اقامت داشته - شیخ زین الدین احسائی صاحب كتاب عوالی اللئالی و كتاب مجلسی - در سال 878 - شیخ حسن مشهدی شاگرد صاحب ریاض - سید حسین بن سید محمد صاحب مدارك عاملی جبعی متوفی سال 1069 - حاجی ملا محمد رسم داری معروف به مشگك متوفی سال 997 - حافظ بر سی مدفون در قتلگاه متوفی سال 801 - حاجی ملا اسحق بن ملا اسماعیل تربتی صاحب تعلیقات شرح لمعه متوفی سال 1238 - از محمد حسین بن میرمحمد صالح خاتون آبادی نوه مجلسی متوفی سال 1151 - میرزا علی مشهدی خوشنویس معروف خط نسخ تعلیق - شیخ محمد پیر پالان دوز كه دارای گنبد و بارگاهی است - حاجی شیخ عبدالرحیم مجتهد بروجردی شاگرد
[ صفحه 332]
صاحب جواهر متوفی سال 1300 - حاجی شیخ محمد تقی بجنوردی متوفی سال 1314 كه از اوتاد بوده - حاجی ملا عبدالله كاشی سال 1303 - حاجی شیخ حسینعلی تهرانی متوفی سال 1325 - حاجی شیخ مهدی خالصی كاظمینی متوفی سال 1343 حاجی فاضل حاجی ملا علی متوفی 1342 - حاجی سید عباس شاهرودی سال 1341.
آرامگاه فردوسی در طوس - حكیم عمر خیام در نیشابور شیخ محمد مؤمن استرابادی درخود شهر محله ارك.
و قبور بزرگانی كه در صحن و آستان مقدس و مساجد و مدارس و قتلگاه و مغتسل و غیره و همچنین در قبرستان پائین خیابان است كه اكثر از اوتاد و اقطاب و عرفا و دانشمندان بوده اند چنانچه در كتب تاریخ می نویسند در قبرستانی كه فردوسی مدفون است سه هزار ابوبكر نام دفن شده است [2] .
[1] از آقاي عبدالحميد مولوي فاضل معاصر مقيم مشهد.
[2] مطلع الشمس ص 187 ج 1 و ص 264.